Tái giá và Tục huyền

Theo dòng chảy của thời gian, ngôn ngữ cũng dần thay đổi để thích ứng những chuyển biến trong đời sống xã hội. “Tái giá” và “tục huyền” là một trường hợp như vậy.. Trong tiếng Việt xưa, hai từ “tái giá” và “tục huyền” đều dùng để chỉ việc kết hôn lần thứ hai, song mỗi từ lại mang sắc thái riêng, hàm chứa những định kiến và quan niệm xã hội mang đậm màu sắc văn hóa truyền thống. Việc phân tích chiết tự Hán Nôm của hai từ này sẽ giúp ta hiểu rõ hơn sự khác biệt ấy, đặc biệt là trong cách nhìn nhận xưa kia đối với nam/nữ khi bước vào một cuộc hôn nhân mới.

“Tái giá” – Từ chỉ dùng cho người phụ nữ?!

“Tái giá” là một từ Hán Việt. Chữ “tái” (再) nghĩa là “lần nữa”^[1], còn “giá” (嫁) có nghĩa là “gả đi”^[2], (“giá” thuộc bộ “nữ” (liên quan đến giới nữ), có nghĩa “lấy chồng” (như giá thú, xuất giá))^[3]. Như vậy, rất rõ ràng khi ghép lại, “tái giá” có nghĩa là “gả đi lần nữa”, “lấy chồng lại” tức là người phụ nữ vẫn còn trẻ đã từng lấy chồng nhưng hôn nhân đổ vỡ hoặc sau khi chồng mất, nay lấy chồng mới. Điều đáng chú ý là chữ “giá” (嫁) trong Hán văn vốn chỉ được dùng riêng cho phụ nữ khi nói đến việc lấy chồng, bởi chữ này mang ý nghĩa “gả đi”, hàm ý người con gái xuất giá về nhà chồng. Trong khi đó, đàn ông khi kết hôn lại không dùng chữ này, cho thấy trong quan niệm truyền thống, việc kết hôn được nhìn nhận khác biệt giữa nam và nữ, phản ánh rõ vai trò và vị thế của người phụ nữ trong xã hội xưa.

Trong văn hóa Á Đông, phụ nữ được xem là người “gả đi”, còn đàn ông thì “lấy vợ”, không ai nói “đàn ông tái giá”. Vì thế, “tái giá” là từ dành riêng cho người phụ nữ khi họ lập gia đình lần nữa – thường là trong những trường hợp người phụ nữ trẻ, nhưng vì nhiều lý do như mâu thuẫn vợ chồng dẫn đến ly hôn, bị chồng ruồng bỏ, hoặc chồng qua đời sớm. Tuy nhiên, trong xã hội phong kiến xưa, việc nữ giới tái giá thường được xem là chưa giữ trọn đạo nghĩa vợ chồng. Theo lý tưởng Nho giáo, người phụ nữ lý tưởng là phải “thờ chồng như thờ cha mẹ”, nghĩa là sau khi kết hôn thì suốt đời giữ trọn tiết hạnh, dù chồng ruồng bỏ hay  mất sớm cũng không nên tái giá mà nên ở vậy để giữ “tiết nghĩa”.

Những người vợ sống “thủ tiết” suốt đời thường được ca ngợi như hình mẫu đạo đức, còn những phụ nữ đi thêm bước nữa lại dễ bị xem thường, khó được xã hội chấp nhận hay coi trọng như trước. Điều đó đã tạo nên sự bất công rất lớn về mặt đạo đức và xã hội trong cách đánh giá đạo đức giữa nam và nữ, khiến quyền được sống hạnh phúc lần nữa của người phụ nữ trở nên gánh nặng mang tên “tiết nghĩa”.

“Tục huyền” – Hình ảnh “nối lại dây đàn” đầy nhẹ nhàng

Trong khi đó, “tục huyền” cũng là cụm từ dùng để chỉ việc tái hôn, nhưng thường dùng cho nam giới. “Tục” (續) nghĩa là “tiếp tục, nối lại”^[4]. “Huyền” (絃) là dây đàn^[5], trong văn hóa xưa, dây đàn tượng trưng cho cuộc sống hôn nhân. Khi vợ mất, đàn ông lấy vợ khác gọi là “tục huyền” – tức là nối lại dây đàn đã đứt.

Khác với “tái giá”, “tục huyền” mang hình ảnh nhẹ nhàng, tao nhã hơn. Nó không nhấn mạnh chuyện “gả đi”, mà chỉ là tiếp nối mối duyên mới sau một cuộc hôn nhân đã kết thúc vì số phận. Vì thế, người ta dùng từ này như một cách nói lịch sự, trang trọng khi nói về việc người đàn ông lập gia đình lần nữa.

Góc nhìn hiện đại về “tái giá” và “tục huyền”

Ngày nay, sự bình đẳng nam nữ trở nên phổ biến nên nam/nữ  tái hôn sau một  cuộc hôn nhân không trọn vẹn đã không còn quá xa lạ. Pháp luật Việt Nam công nhận quyền tái hôn của mọi công dân, không phân biệt dù là nam hay nữ, đều có quyền lựa chọn cuộc sống mà bản thân mong muốn. Cái nhìn khắt khe về người phụ nữ “tái giá” đang dần được thay thế bởi sự cảm thông và tôn trọng.

Hiểu được điều này, chúng ta càng thêm trân trọng giá trị bình đẳng trong xã hội hiện đại. Ai cũng như ai, đều có quyền tìm kiếm hạnh phúc sau những mất mát, không phân biệt là nam hay là nữ. Và những từ ngữ như “tái giá” hay “tục huyền” cũng sẽ chỉ còn là một phần của di sản ngôn ngữ, không phải là chiếc gông trói buộc đạo đức người khác như xưa nữa. Nên nhớ rằng đó chỉ là từ ngữ của một thời đại khác, với tư tưởng khác, không nên dùng để áp đặt những tiêu chuẩn trong xã hội ngày nay.

Chú thích

^[1] Ý nghĩa của từ Tái, và từ Giá trên Từ điển Hán Nôm

^[2] Ý nghĩa của từ Tái, và từ Giá trên Từ điển Hán Nôm

^[3] Trích bài “Tái giá và tục huyền”, ThS Phạm Tuấn Vũ

^[4]  Ý nghĩa của từ Tục, và từ Huyền trên Từ điển Hán Nôm

^[5]  Ý nghĩa của từ Tục, và từ Huyền trên Từ điển Hán Nôm

Tài liệu tham khảo

1. Phan Kế Bính, Việt Nam Phong Tục (năm2005), Nxb Văn học, tr. 53-61.
2. Truy Nguyệt, “Vì sao cổ nhân nói: Thà lấy góa phụ chứ không cưới nữ nhân tái giá?”, báo PHUNUTODAY, thứ 7 ngày 1/1/2022.
3. Từ Điển Hán Nôm.
4. ThS Phạm Tuấn Vũ, ““Tục Huyền” và “Tái Giá””, báo Bình Định, thứ 5 ngày 09/05/2019.

Đặng Hải Đăng